Charlotte Salomon, artiestiek geheugen van jodenvervolging
column nr 208 dd 12 april 2012Al eerder werd in deze kolommen gepubliceerd over een joodse kunstschilder uit Duitsland Felix Nussbaum. Zijn werk hangt in het museum van Osnabrûck, hetgeen we enige jaren terug bezochten. Alhoewel ik van plan was een column te wijden aan het auteursrecht in de kunst, deed een intervieuw in Casa Luna van de NCRV mij besluiten om over deze joodse kunstenares te schrijven. De cineast Frans Weisz heeft niet alleen een film van haar gemaakt, maar nu heeft hij daar nog een documentaire aan toegevoegd. Het intervieuw was boeiend en de naam van de joodse kunstenares werd in mijn geheugen geprent om daar verder eens naar te kijken. Door mijn masterscriptie over Jozef Israêls ben ik in de jaren 2006/2007 geinteresseerd geraakt in de joodse kunst. De definiêring daarvan nam ongeveer twintig pagina's in beslag om de lezer een beeld te geven van de complexiteit van het gegeven, waarin onder meer het beeldverbod een grote rol speelde.
Bij Charlotte Salomon ( Berlijn 1917-Auschwitz 1943) zal dat nimmer gespeeld hebben. Haar artistieke productie heeft zeker motieven gevonden in de zelfmoord van haar moeder in 1926 en haar gedwongen vlucht naar haar grootouders, die in een villa woonden in Saint Jean Cap Ferrat, die eigendom was van de Amerikaanse mevrouw Ottile Moore.
Daar maakte Charlotte 1300 gouaches. Dat haar werk bewaard is gebleven en nu in het Joods Historisch Museum te Amsterdam een goede bestemming heeft gevonden, is meer te danken aan toeval dan aan weloverwogen besluiten. Zo gaat dat nu eenmaal vaak met kunstwerken. Zij had al haar werk toevertrouwd aan de arts Moridis in Villefranche sur Mer die de collectie aan mevrouw Ottile Moore schonk. In 1947 werd deze weer overgedragen aan de erfgenamen Albert Salomon en Paula Salomon- Lindberg die het in 1971 integraal schonken aan het Joods Historisch Museum te Amsterdam. Waarom niet aan het Joods Historisch Museum te Berlijn ? Ook dat had gekund, maar dit echtpaar was vanuit Amerika in Amsterdam gaan wonen en zo gaat dat dan.
Door haar huwelijk met haar vriend Alexander Nagler konden de nazi's dit echtpaar traceren en zij waren de klos en werden op 24 september 1943 opgepakt.. Via Nice kwamen ze in Drancy bij Parijs terecht, vanwaar de transporten naar Auschwitz werden georganiseerd. Op 10 oktober 1943 werd zij vergast, terwijl zij vier maanden zwanger was.
Dramatiek, tragiek. Ook deze column moet ons allen weer wakker schudden, dat de volgende generaties nimmer deze gruwelijke zaken gaan veroorzaken of toelaten. Miljoenen mensen ombrengen omdat zij een bepaald geloof aanhangen, een andere geaardheid hebben ( homos-lesbiennes) of een zwervend bestaan leiden zoals de zigeurners.
Altijd zullen protesten moeten blijven klinken in deze 21e eeuw dat nimme zoiets nog kan gebeuren. Dat protest moet levend blijven, want veel politici heersen als niets ontziende potentaten en menen zich alles te mogen veroorloven.
op de website www.jhm.nl/collectie/thema's/charlotte-salomon/leben-oder-theater kunt u alles zelf goed zien en een diepe indruk opdoen van haar werk. Persoonlijk was ik er diep van onder de indruk. Haar lijnenspel is van grote klasse, maar ook haar primaire kleuren, rood, blauw en geel geven het werk body. Vooral moet U letten op de hakenkruizen. Frans Weisz attendeerde de intervieuwer erop. Zij heeft de uiteinden vand de kruizen omgedraaid.
Charlotte Salomon, Anne Frank, Felix Nussbaum, zij zijn de stille getuigen van de gruwelen van de tweede wereldoorlog 1940-1945.
Wordt op scholen, basis, middelbaar, WO, nog wel voldoende aandacht aan deze geschiedenis geschonken ? Onze nieuwe media maatschappij vindt alles belangrijk, behalve geschiedenis en dat geschiedenis onderwijs kan onze huidige generatie juist veel leren, hoe het wel en niet moet.
Kunstboeken, lezingen, essays, adviesen, etc. j.j.jong@quicknet.nl
Geniet, lees, wandel, sport, maak muziek of bezoek een mooi concert, maak er wat van en wees lief voor allen, die je levenspad kruizen.
drs jjj, artes admirans
